Autor: Jakub Kubis

Rząd w ostatnich dniach przyjął projekt ustawy dotyczącej odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych, czyli osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej zatem w szczególności wszelkiego typu spółek handlowych. Zdecydowano również o skierowaniu przedmiotowego projektu do parlamentu. Ponieważ zawiera on zmiany daleko idące w stosunku do obowiązującego stanu prawnego, konieczne jest omówienie jego bazowych założeń już na obecnym etapie.
Najważniejszy zmiany to:

• Poszerzenie zakresu odpowiedzialności podmiotów zbiorowych o zachowania własne podmiotów zbiorowych – zatem za własne przestępstwa określone przez kodeks karny i kodeks karny skarbowy;
• Odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za wszystkie czyny zabronione będące przestępstwami i przestępstwami skarbowymi z wyłączeniem przestępstw prywatnoskargowych (np. zniewaga, pomówienie) oraz czynów polegających na opublikowaniu materiału prasowego lub innych naruszeń prawa do których stosuje się przepisy ustawy prawo prasowe;
• Rezygnacja z wymogu prejudykatu, zatem uprzedniego prawomocnego skazania osoby fizycznej (np. członka zarządu), jako przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego (w chwili obecnej wpierw musi być skazana osoba która popełniła przestępstwo, a niejako w następstwie tego faktu ukarany jest podmiot zbiorowy).
  Wprowadza się zatem zasadę, że podmiot zbiorowy może sam być winny popełnienia przestępstwa, niezależnie od uprzedniego skazania osoby fizycznej, czyli np. członka zarządu.

Podmiot zbiorowy będzie odpowiadał za:

• Czyny własne (działanie lub zaniechanie organu lub jego członka);
• Czyny cudze a to:
  • Czyny zabronione pozostające w bezpośrednim związku z jego działalnością a popełnione przez osobę uprawnioną do jego reprezentacji (zarząd) lub nadzoru (rada nadzorcze), pełnomocnika, w tym również czyny pracownika;
  • Czyny zabronione, z którego bezpośrednio lub pośrednio uzyskał korzyść majątkową, popełnione przez podwykonawcę lub jego pracownika (z ograniczeniem takim, iż organowi podmiotu zbiorowego będzie można zarzucić iż wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności mógł wiedzieć o usiłowaniu popełnienia czynu zabronionego).

Podmiot zbiorowy odpowiada za opisane czyny popełnione przez osoby, zatem za czyny cudze, tylko jeśli można mu przypisać winę w wyborze albo w nadzorze nad ww. osobami albo tzw. winę organizacyjną (organizacja podmiotu zbiorowego ułatwiła lub umożliwiła przestępstwo). Ciężar dowodu dochowania należytej staranności w wyborze, nadzorze lub właściwej organizacji spoczywa na podmiocie zbiorowym. Jeśli nie wykaże w tym zakresie odpowiedniej aktywności dowodowej, zostanie skazany za popełniony czyn.

Jak wskazano wyżej, istotnym novum jest zapis, że podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność, pomimo nie skazania bezpośredniego sprawcy czynu (np. z powodu przesłanek wyłączających jego odpowiedzialność lub śmierci), a także nie wykrycia sprawców czy też nawet nieustalenia ich tożsamości. Jest to więc zupełne odwrócenie sytuacji, którą mamy w chwili obecnej.

Wysokość kar

Projektowany katalog kar to: kara pieniężna (w zakresie od 30.000 zł do 30.000.000 zł) i kara rozwiązania podmiotu zbiorowego. Kara rozwiązania podmiotu zbiorowego to kara zastrzeżona dla najcięższych naruszeń prawa, jeśli podmiot zbiorowy w całości lub znacznej części służył do popełnienia czynu zabronionego. Katalog środków obejmuje 11 pozycji, takich jak przepadek mienia lub korzyści majątkowych, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, zakaz reklamy i promocji, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, zakaz dotacji z UE, czasowe lub stałe zamknięcie oddziału itp.

Jednakże już na etapie prowadzonego śledztwa lub dochodzenia przewidziano możliwość zastosowania przez prokuratora szeregu środków zabezpieczających, jak również orzeczenia zarządu przymusowego. Przesłanki orzeczenia zarządu przymusowego określone zostały szeroko. Zarząd przymusowy można orzec w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, zapobiegnięciu popełnienia nowego przestępstwa, zabezpieczenia wykonania kar lub środków, a także obowiązku zwrotu uzyskanych w wyniku czynu zabronionego korzyści. Środki zapobiegawcze wymienione są w art. 57 projektu ustawy i obejmują między innymi zakaz zawierania umów określonego rodzaju, zakaz prowadzenia określonej działalności, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, zakaz obciążania majątku.

Powyższe zasady określają odpowiedzialność karną. Oprócz niej ustawa kreuje dodatkowo -odpowiedzialność finansową i odszkodowawczą podmiotów zbiorowych. Zatem, jeśli popełniono czyn zabroniony, za który podmiot zbiorowy nie ponosi odpowiedzialności, ale osiągnął w jego wyniku, chociażby pośrednio, korzyść majątkową w wysokości przekraczającej 500.000 zł, sąd może orzec przepadek składników lub praw majątkowych podmiotu zbiorowego w całości lub części albo ich równowartości pod warunkiem, że podmiot zbiorowy w całości lub znacznej części służył do popełnienia czynu zabronionego. Oprócz tego, nawet w przypadku osiągnięcia korzyści mniejszej niż ww., sąd na wniosek prokuratora, może orzec obowiązek zwrotu uzyskanych w całości korzyści.

Obowiązki podmiotów zbiorowych wobec sygnalistów

Projekt ustawy reguluje również obowiązki podmiotów zbiorowych wobec sygnalistów – osób, które informują o dostrzeżonych nieprawidłowościach. Istnieć będzie przede wszystkim bezwzględny obowiązek weryfikowania otrzymanych przez sygnalistów wiadomości połączony ze stworzeniem odpowiednich ram organizacyjnych ku temu. Jednocześnie podmiot zbiorowy, który zaniechał powyższemu obowiązkowi w razie gdyby ponosił odpowiedzialność karną za „sygnalizowany czyn zabroniony” ponosić może drastycznie większą odpowiedzialność (górna granica zagrożenia karą zwiększona dwukrotnie). Jednocześnie ochronie podlega stosunek pracy lub inny stosunek umowny łączący podmiot zbiorowy z sygnalistą, jeśli przekazane przez niego wiadomości były zasadne i mogły doprowadzić do zapobiegnięcia czynowi zabronionemu. Jeżeli rozwiązano stosunek pracy z sygnalistą, sąd może orzec odszkodowanie za cały okres pozostawania sygnalisty bez pracy (szerszy obowiązek odszkodowawczy niż opisany w kodeksie pracy).

Biorąc pod uwagę zauważalne przeorientowanie zasad odpowiedzialności karnej prezentowane w omawianym projekcie ustawy, w szczególności faktyczne przełamanie zasady domniemania niewinności, najistotniejszym dla bezpieczeństwa prowadzonej w formie spółki działalności będzie wypracowanie wewnętrznych procedur dotyczących:

• Zasad postępowania na wypadek zagrożenia przestępstwem lub niezachowania reguł ostrożności w tej materii (nie dotyczy mikroprzedsiębiorców czyli zatrudniających mniej niż 10 osób i mających obrót netto do 2 mln Euro);
• Określenia zakresu odpowiedzialności podmiotu, jego organów i pracowników (nie dotyczy mikroprzedsiębiorców);
• Wyznaczenia wewnętrznej komórki lub osoby nadzorującej przestrzeganie ww. procedur i określenia zasad jej funkcjonowania (dotyczy średnich przedsiębiorców tj. zatrudniających nie więcej niż 250 pracowników i posiadających obrót na poziomie 50 mln Euro),
• Zasad zgłaszania nieprawidłowości i naruszeń przez sygnalistów i zapewnienia im ochrony oraz prowadzenia postępowania wyjaśniającego i usuwania stwierdzonych nieprawidłowości.

Procedury powyższe mają bowiem wpływ uwolnienie się od odpowiedzialności za przestępstwa członków organizacji (zarządu lub pracowników) (pkt a – c) lub na mniejszy wymiar kary (pkt d).

Kancelaria Katowice

W naszej kancelarii radców prawnych w Katowicach specjalizujemy się w Prawie Przedsiębiorców. Codziennie obsługujemy małe firmy oraz duże przedsiębiorstwa. Potrzebujesz pomocy prawnej? Skontaktuj się z nami!

Autor: Jakub Kubis ZOBACZ MÓJ PROFIL