Autor: Paulina Bienioszek-Niepsuj

Przedawnienie jest jedną z podstawowych instytucji prawa cywilnego. Jest to obszerne zagadnienie, które jest istotne z punktu widzenia prawa dochodzenia roszczeń, zwłaszcza kwestia terminów przedawnienia i ich bieg.

Przepisy kodeksu cywilnego (kc) określają, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, a zatem gdy powstał obowiązek świadczenia np. obowiązek zapłaty. Należy w tym miejscu wspomnieć o dwóch wyjątkach. Po pierwsze, jeśli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym uprawniony podjąłby czynność w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 kc). Po drugie, bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym dłużnik nie zastosował się do treści roszczenia (art. 120 § 2 kc).

Terminy przedawnienia są ustawowo określone i mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Przepis art. 119 kc stanowi wprost, że terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Wobec powyższego, za nieważne należy uznać postanowienia umowne, które przewidują inny aniżeli określony w kc, termin przedawnienia. Konsekwentnie, nie jest dopuszczalne ustanawianie terminów przedawnienia dla roszczeń, które przedawnieniu na mocy przepisów prawa polskiego nie ulegają np. roszczenie o zniesienie współwłasności, roszczenie negatoryjne (o zaprzestanie naruszeń) związane z prawem własności nieruchomości.

W dniu 11 września 2020r. Sąd Najwyższy podjął pod sygn. akt III CZP 88/19, następującą uchwałę: Jeżeli wskutek odroczenia terminu spełnienia świadczenia, roszczenie przestało być wymagalne, jego przedawnienie rozpoczyna ponownie bieg dopiero z upływem nowego terminu.

W tym miejscu należy wskazać na istotną różnicę pomiędzy terminem spełnienia świadczenia (np. termin zapłaty), a terminem wymagalności roszczenia. Otóż jak wskazuje się w orzecznictwie: Termin płatności ma znaczenie przede wszystkim dla dłużnika, ponieważ najczęściej jest ustanowiony na jego korzyść (art. 457 k.c.) i ma dlań charakter gwarancyjny; jeżeli dłużnik prawidłowo spełni świadczenie przed jego upływem, nie mogą spotkać go żadne negatywne konsekwencje ze strony wierzyciela, zaś do jego upływu wierzyciel w zasadzie pozbawiony jest jakichkolwiek instrumentów prawnych, które mógłby skierować przeciwko dłużnikowi w związku z przysługującym mu niewymagalnym roszczeniem. Z kolei termin wymagalności ma znaczenie przede wszystkim dla wierzyciela; z jego nastaniem uzyskuje nową kompetencję, przejawiającą się w możliwości skorzystania z przymusu sądowego w celu wyegzekwowania przysługującej mu wierzytelności. Od tego też momentu wierzyciel zyskuje inne uprawnienie – może żądać odsetek za czas opóźnienia, jeżeli zobowiązanie ma charakter pieniężny (art. 481 § 1 k.c.; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2015r., sygn. akt II CSK 822/14).
Uchwała 3 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2020r. o sygn. akt III CZP 88/19, ma szczególne znaczenie dla obrotu prawnego, albowiem doszło do zmiany dominującego w orzecznictwie dotąd rygorystycznego poglądu, zgodnie z którym, zmiana terminu wymagalności roszczenia, jest dopuszczalna wyłącznie do momentu upływu pierwotnie określonego terminu wymagalności roszczenia. Zatem, dotąd orzecznictwo stało na stanowisku, że umowna zmiana wymagalności już wymagalnego roszczenia jest nieważna, gdyż prowadzi do obejścia zakazu wynikającego z art. 119 kc.

Mając na uwadze treść powyższej uchwały należy uznać, że Sąd Najwyższy aktualnie za nadrzędną uznaje zasadę swobody umów i strony mają prawo decydować o terminie wymagalności roszczenia także wówczas, kiedy pierwotnie uzgodniony termin spełnienia świadczenia, np. termin do zapłaty, już upłynął i roszczenie jest wymagalne. Ponadto, Sąd Najwyższy wskazuje, że w przypadku umownej zmiany pomiędzy stronami, terminu wymagalności roszczenia na powyżej wskazanych zasadach, przedawnienie biegnie na nowo od „nowej” daty wymagalności.

Co do zasady, stanowisko zaprezentowane przez Sąd Najwyższy w powyższej uchwale, należy ocenić pozytywnie. To strony danej transakcji handlowej powinny mieć swobodę w określaniu terminów wymagalności roszczenia.

Zagadnienie wymagalności roszczenia i przedawnienia, pojawia się w bieżącej działalności każdego podmiotu gospodarczego. Istotne jest, aby problemy pojawiające się na tym tle, rozstrzygać w sposób zgodny z prawem i gwarantujący ochronę naszych interesów. Posiadamy wieloletnie doświadczenie w kompleksowej obsłudze prawnej przedsiębiorców. Zapraszamy do współpracy.