Autor: Jakub Kubis

Czy wiesz jakie są konsekwencje śmierci założyciela firmy np. start-up’u, a w szczególności jakie są prawne sposoby przeciwdziałania roztrwonienia kapitału, pozycji rynkowej i spuścizny? Zapraszamy do lektury naszego artykułu.

Zarząd sukcesyjny

W dniu 25 listopada 2018r. weszły w życie przepisy dotyczące tzw. zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Mają one w założeniu usprawnić zarządzanie firmą (przedsiębiorstwem) osoby wykonującej działalność gospodarczą we własnym imieniu na podstawie wpisu do CEIDG – po śmierci takiej osoby. Dotychczas bowiem, śmierć przedsiębiorcy, w praktyce oznaczała zakończenie działalności przedsiębiorstwa osoby fizycznej bądź istotne perturbacje w jego działalności, spowodowane przedłużającymi się procedurami spadkowymi bądź podziałem majątku między spadkobiercami.

Ustawa wprowadza pojęcie przedsiębiorstwa w spadku obejmującego całość mienia zmarłego przedsiębiorcy, w tym składniki niematerialne, za pomocą którego prowadził działalność gospodarczą. Mienie to będzie zatem wszystkim, co zmarłemu służyło co prowadzenia jego biznesu np. sklep, hurtownia, kancelaria, w tym koncesje i pozwolenia.

W miejsce dotychczasowej luki prawnej w tym zakresie – na wypadek, jak i po śmierci przedsiębiorcy, przewidziano możliwość ustanowienia tzw. zarządcy sukcesyjnego, jako powiernika w tymczasowym prowadzeniu firmy zmarłego, jednakże bez wpływu na jej własność. Przez cały czas właścicielem takiego przedsiębiorstwa będą co do zasady osoby będące spadkobiercami zmarłego, mogące wykazać ten fakt prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym (zwani właścicielami przedsiębiorstwa w spadku) oraz małżonek, mający udział takim przedsiębiorstwie (np. z uwagi na wspólność majątkową małżeńską)

Powołanie zarządu sukcesyjnego

Powołanie takiego zarządcy możliwe będzie na dwa sposoby.
Pierwszy sposób to powołanie przez samego przedsiębiorcę, który jeszcze za życia wskaże na piśmie określoną osobę z imienia i nazwiska, a osoba ta, w tej samej formie, wyrazi na to zgodę. Ponadto, wyznaczenie zarządcy może polegać także na wskazaniu przez przedsiębiorcę, że zarządcą, po jego śmierci, zostanie działający dotychczas w firmie prokurent (i tylko prokurent, nie pełnomocnik). Warunkiem prawidłowego powołania zarządcy w powyższy sposób jest zgłoszenie tego faktu przez przedsiębiorcę do rejestru przedsiębiorców CEIDG. Rozpoczęcie pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego następuje z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Jeżeli powołanie zarządcy sukcesyjnego nie zostanie do tego momentu dokonane – w postaci zgłoszenia tego faktu do CEIDG – pozostaje wyłącznie drugi, niżej opisany sposób jego ustanowienia.

A ten drugi sposób polega na powołaniu zarządcy po śmierci przedsiębiorcy przez wskazane w ustawie osoby a to: 1) małżonka zmarłego, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, 2) spadkobiercę ustawowego który przyjął spadek lub 3) testamentowego, który przyjął spadek (albo zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął zapis windykacyjny), jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku. Najczęściej, uprawnionymi do wyboru będzie kilka osób (np. kilku spadkobierców – żona i dzieci), w takim wypadku do powołania zarządcy wymagana będzie zgoda większości tych osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Ustanowienie zarządcy przez ww. osoby wymagać będzie udania się do notariusza i sporządzenia aktu notarialnego. Również zgoda samego zarządcy na powołanie będzie wymagała złożenia oświadczenia w formie aktu notarialnego. Ostatnim akordem będzie dokonanie wpisu tak powołanego zarządcy do CEIDG (notariusz zrobi to za nas), przy czym dopiero z chwilą wpisu powołanie zarządcy sukcesyjnego stanie się prawnie skuteczne (zatem nie z chwilą sporządzenia aktu). Pamiętać również należy, że na powołanie zarządcy w tej formie mamy 2 miesiące od daty zgonu przedsiębiorcy; po jego upływie uprawnienie takie wygaśnie.

Skoro mamy już skutecznie powołanego zarządcę sukcesyjnego przyglądnijmy się zasadom wykonywania takiego zarządu. Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, posługując się dotychczasową nazwą firmy z dopiskiem „w spadku”. W szczególności zarządca sukcesyjny może pozywać i być pozywany oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowoadministracyjnych. Jest on umocowany do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz dokonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z jego prowadzeniem, przy czym czynność zwykłego zarządu (tj. obejmujących zwykłe, powszechne aktywności związane z rodzajem działalności np. zawieranie umów z klientami, odbieranie listów, ogólne „prowadzenie firmy” tak jak to dotychczas robił zmarły) dokonuje samodzielnie, a czynności zakres ten przekraczający (np. zbycie części parku maszynowego czy linii produkcyjnej) – za zgodą właścicieli.

Losy decyzji administracyjnych wydanych wobec zmarłego przedsiębiorcy

Nowa ustawa o zarządzie sukcesyjnym reguluje także kwestię dalszego losu decyzji administracyjnych wydanych wobec zmarłego przedsiębiorcy, w szczególności wszelkiego rodzaju koncesji, zezwoleń, licencji itd. Co do zasady i z uwzględnieniem szeregu wyjątków, decyzje takie wygasają z upływem 3 miesięcy od dnia powołania zarządcy, bądź 6 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, gdy zarząd nie został powołany. Aby temu zapobiec, zarządca sukcesyjny uprawnionych jest do założenia, w ciągu trzech miesięcy od swojego ustanowienia, wniosku o potwierdzenie możliwości wykonywania takiej decyzji, pod warunkiem że spełnia on takie same wymogi jakie spełniał zmarły przedsiębiorca oraz przedłoży potwierdzające te warunki dokumenty. W takim przypadku uprawnienia z decyzji może wykonywać już od dnia złożenia wniosku. W przypadku gdy zarządcy nie ustanowiono, wniosek o przeniesienie decyzji złożyć może właściciel przedsiębiorstwa w spadku (zatem najczęściej spadkobierca legitymujący stwierdzeniem nabycia spadku lub notarialnym poświadczaniem dziedziczenia). Ma na to 6 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy lub od dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Na tych samych zasadach następować będzie przeniesienie decyzji obejmującej działalność regulowaną.

Pamiętać również należy, że przedsiębiorstwo w spadku uznane zostało za podatnika – w szczególności podatku PIT oraz VAT – w okresie od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego (bądź upływu 2 miesięcy na powołanie takiego zarządcy i pod warunkiem dokonania odpowiedniego zgłoszenia naczelnikowi urzędu skarbowego). Na gruncie podatkowym następuje zatem fikcyjne przedłużenie bytu podatkowoprawnego zmarłego przedsiębiorcy z wszystkimi tego konsekwencjami (np. rozliczenie VAT między przedsiębiorcami)
Ostatnią kwestią wartą omówienia są przesłanki odwołania ustanowionego zarządcy sukcesyjnego oraz zasady wygaśnięcia ustanowionego zarządu.
Co do zasady zarządcę odwołać może sam przedsiębiorca jeszcze za swojego życia, a po jego śmierci – te same osoby, które uprawnione są do jego powołania (wystarczy jednak że za odwołaniem opowiedzą się osoby którym przysługuje udział większy niż ½). Zarządca może również sam zrezygnować z pełnionej funkcji składając stosowne oświadczenie przedsiębiorcy, a po jego śmierci – przed notariuszem, który zgłasza ten fakt do CEIDG. Ostatecznie zarządca może zostać dowołany przez sąd, w razie rażącego naruszenia przez niego swoich obowiązków.
Ostatecznie wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego nastąpi zawsze w terminie dwóch lat od śmierci przedsiębiorcy (z możliwością przedłużenia przez sąd do 5 lat), a wcześniej m.in. z chwilą działu spadku lub nabycia przedsiębiorstwa w spadku od jego właścicieli przez jedną osobę, jak również uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (lub aktu poświadczenia dziedziczenia) przez jednego spadkobiercę.

Bezsprzecznie nowe rozwiązania warte są rozpatrzenia przez wszystkich, którzy prowadzą własną działalność i chcieliby, żeby na wypadek śmierci właściciela ich firma nadal służyła spadkobiercom i pracownikom. Warto na pewno w tej sprawie zasięgnąć porady doświadczonej kancelarii prawnej, która zabezpieczy przygotowanie odpowiednich dokumentów.

Pomoc radcy prawnego Katowice

Prawo przedsiębiorców to jedna z naszych specjalizacji. W naszej kancelarii w Katowicach codziennie doradzamy najlepsze rozwiązania. To one gwarantują bezpieczeństwo biznesu zarówno w trakcie jego trwania, jak i w przypadku śmierci właściciela.

Zapraszamy na bezpłatne spotkanie konsultacyjne – kontakt.

Autor: Jakub Kubis ZOBACZ MÓJ PROFIL